Vroege vrijzinnige theologen
- Desiderius Erasmus (ca. 1466-1536)
Erasmus is een van de belangrijkste grondleggers van het humanisme. Met zijn uitgave van het Nieuwe Testament in het Grieks legde hij ook de basis voor het bijbel-kritisch onderzoek, want Erasmus wilde de bijbel lezen zoals die was opgeschreven en niet zoals de kerk die in dogma’s had gevangen. - Dirk Volkertszoon Coornhert (1522-1590)
In de geest van Erasmus en het humanisme benadrukte Coornhert de spirituele en etische kant van de godsdienst.
Hij was een geharnast strijder voor verdraagzaamheid.
Zelf brak hij nooit met de rooms-katholieke kerk omdat hij grote bezwaren had tegen de leer van Calvijn en de onverdraagzaam-heid van de Nederlandse calvinisten. - Jacobus Armenius (ca. 1559-1609)
Armenius had kritiek op de orthodox-calvinistische predestinatieleer. Calvijn leerde dat de mens geen vrije wil heeft, maar Armenius meende dat de mens in zekere mate wèl een vrije wil heeft. Ook vond hij het niet goed dat het geloof werd dichtgespijkerd in vaststaande belijdenisgeschriften. Tijdens de Dordtse synode (1618-1619) werden zijn opvattingen veroordeeld.
Zijn volgelingen (tegenwoordig de remonstranten) werden uit de kerk gezet.